De rol van suiker bij diabetes

Met de opvoedkundige boodschap: niet te veel snoepen, suiker is niet goed voor je tanden, zijn de meeste mensen opgegroeid. Maar dat er ook een rechtstreeks verband is tussen de explosieve stijging van onze suikerinname en ernstige gezondheidsproblemen, is niet bij iedereen bekend. Zo speelt suiker een rol bij de wereldwijde diabetesepidemie. Sommige wetenschappers dichten suiker hierbij zelfs een hoofdrol toe.

De prognose over de ontwikkeling van diabetes is zorgwekkend. Jaarlijks wordt er alleen al in Nederland bij ruim 60.000 mensen de diagnose diabetes gesteld. Ontwikkelt deze trend zich in dit tempo door, dan hebben in 2025 zo’n 1,5 miljoen mensen in Nederland diabetes. Wat is de link tussen de enorme toename van mensen met diabetes en de stijging van de suikerconsumptie?

Suiker als mogelijk gevaar

In de afgelopen jaren is er veel gediscussieerd over suiker. De directeur van de GGD in Amsterdam gaf in 2013 al aan zelfs voorstander te zijn van een suikertaks of een wet die bepaalt hoeveel suiker er in een product mag worden verwerkt. Een aantal kranten gaf podium aan de discussie of ‘suiker net zo verslavend en gevaarlijk is als drugs’. Hoewel de meningen van wetenschappers hier anno 2019 nog steeds over verdeeld zijn, is suiker allesbehalve ongevaarlijk. Sommige wetenschappers zijn er zelfs van overtuigd dat de ‘epidemie’ aan diabetes type 2 te wijten is aan de toename van het eten van te veel suiker.

Verborgen suikers

Een belangrijke vraag hierbij is: zijn alle suikers schadelijk? Nee, natuurlijke suikers in fruit en groenten zijn niet gevaarlijk voor het lichaam. Sterker nog: (natuurlijke) suikers zijn belangrijke energiebronnen voor spieren en hersenen. Voedingsmiddelen als groenten, fruit en brood bevatten voldoende van deze suikers. Veel andere voedingsmiddelen en frisdranken bevatten bewerkte suikers, ook vaak zonder dat we het weten. Deze verborgen suikers worden meestal wel vermeld op de verpakking van het product, maar vaak onder een andere naam. En veelal wordt niet de exacte hoeveelheid genoemd.

De jaarlijkse suikerconsumptie in Nederland is binnen een eeuw gestegen van 5 naar 45 kilo per persoon

Indirect verband met diabetes

Over het indirecte verband tussen diabetes en de inname van te veel suiker bestaat geen twijfel: het is eenduidig bewezen dat een ongezond voedingspatroon, met grote hoeveelheden geraffineerde koolhydraten, overgewicht kan veroorzaken. Suiker bevat namelijk veel calorieën en als deze niet meteen verbrand wordt, zet het lichaam suiker om in vet. En een te veel aan vet, veroorzaakt overgewicht. Al lange tijd is bekend dat vetweefsel een opslagplaats voor energie is. Nu wordt ook steeds duidelijker dat het vetweefsel hormonen aanmaakt, die de stofwisseling beïnvloeden. Hierdoor kunnen insulineresistentie en uiteindelijk ook diabetes type 2 ontstaan. En inderdaad: driekwart van de diabetespatiënten heeft te kampen met overgewicht.

Overgewicht

Overgewicht speelt een grote rol als veroorzaker van het ontstaan en de ontwikkeling van diabetes. In de afgelopen dertig jaar is het aantal mensen met overgewicht in Nederland flink toegenomen, zowel bij volwassenen als bij kinderen en jongeren. Gemiddeld is het percentage overgewicht onder volwassenen met ruim 50% gestegen; onder kinderen en jongeren is een verhoging van 40% te zien. De cijfers tonen een zorgwekkende ontwikkeling aan. Onderzoek toont aan dat 70% van alle kinderen die kampen met overgewicht, eveneens te zware volwassenen worden.

Suikerinname en ons lichaam

Maar heeft suiker ook een directe invloed op de ontwikkeling van diabetes? Om hier antwoord op te geven, kijken we eerst hoe het lichaam suikers verwerkt.

Hoe werkt het?

Wanneer het lichaam suikers te verwerken krijgt, dan worden zij vanwege de eenvoudige structuur in hoog tempo in glucose omgezet. Het gevolg daarvan is dat het insulineniveau door deze snelle opname hoog piekt. Het bloedsuikerniveau daalt, maar het niveau aan insuline daalt niet zo snel mee. Hierdoor krijgt het lichaam weer behoefte aan glucose. Nuttigt men vervolgens weer snelle koolhydraten, dan begint het proces opnieuw. Als reactie op de voortdurende stijging van glucose gaan de cellen in eerste instantie steeds meer insuline uitscheiden om de glucose uit het bloed weg te kunnen werken.

Ontregeling van insulinestelsel

Steeds meer medici zijn ervan overtuigd dat een opeenvolging van soortgelijk glucose- en insulinegolven het insulinestelsel ontregelen. Vooral de insulinereceptoren, een soort voelsprieten van onze lichaamscellen, zouden daardoor gaan haperen. Na een aantal jaren van overproductie van insuline worden deze receptoren er steeds ongevoeliger voor, het voorstadium van diabetes, ook wel insulineresistentie genoemd. Uiteindelijk reageert het lichaam niet meer op insuline. Deze neerwaartse spiraal maakt het lichaam ziek aangezien glucose onverwerkt in ons bloed achterblijft en tot gevolg heeft dat de bloedsuikerspiegel chronisch te hoog is: diabetes type 2 is een feit. Met risico op de ernstige complicaties hiervan als hart- en vaatziekten, nierziekten en blindheid.

Directe bedreiging voor de gezondheid

Aanvullend hierop suggereert steeds meer modern onderzoek dat suiker vanaf een bepaalde drempel een directe bedreiging voor de gezondheid vormt. Amerikaanse wetenschapper Robert Lustig onderzocht de gevolgen die kristalsuiker heeft op het lichaam. Kristalsuiker bestaat voor de ene helft uit glucose en de andere uit fructose. Glucose is binnen bepaalde grenzen ongevaarlijk, maar fructose blijkt al in geringe hoeveelheiden problematisch te kunnen zijn. Uitkomsten van dit onderzoek waren bijvoorbeeld een ongevoeligheid van de lever en de alvleesklier voor insuline, een voorstadium van diabetes. En fructose blijkt er ook voor te zorgen dat het hongersignaal van het eetlustcentrum niet geremd wordt, ook al hebben we genoeg gegeten. Lustig is van mening dat de kans op het krijgen van diabetes type 2 door een calorie van de fructosestroop, die aan voedingsmiddelen wordt toegevoegd, elf keer groter is dan bij andere calorieën. Zijn onderzoeksresultaten zijn echter nog steeds een onderwerp van discussie. Het geeft in ieder geval een schrikbarend beeld van de enorme invloed van suiker op onze algehele gezondheid.

Richtlijn inname suikers

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) sprak zich in 2003 al uit en adviseerde niet meer dan 10 procent van je energie uit vrije suikers te halen. De van nature in fruit, groente en zuivelproducten aanwezige suikers, die doorgaans passen in een gezond voedingspatroon, telt de WHO niet mee. Dit komt neer op een gemiddelde van 50 gram suiker voor vrouwen en 60 gram suiker voor mannen. In 2015 kwam de WHO met een aangepaste aanbeveling: 5 procent zou nog beter zijn om overgewicht te voorkomen. Deze norm is voor velen, vanwege de toegevoegde suikers in voeding, niet haalbaar.

Light-frisdrank geen gezond alternatief

Steeds meer mensen zijn zich bewust van de gevaren van suiker en drinken hierom light-dranken als gezonder alternatief. Deze drankjes worden gezoet met - vaak kunstmatige - zoetstoffen zoals aspartaam. De stoffen bevatten weinig calorieën en zouden geen invloed op de schommeling van de suikerspiegel hebben. Uit een onderzoek van het Israëlische Weizmann Institute of Science blijkt dat niet alleen kristalsuiker, maar ook kunstmatige zoetstoffen de suikerstofwisseling veranderen, waardoor diabetes kan ontstaan.

Een Frans onderzoek onder 66.118 Franse vrouwen die 4 jaar lang gevolgd zijn, toonde eveneens opmerkelijke resultaten die onder meer suggereerden dat het drinken van light-dranken het risico op diabetes type 2 vergroot. Ook leek het drinken van light-dranken hun stofwisseling te verwarren waardoor de verbranding van de calorieën bemoeilijkt werd. Ook kwamen wetenschappers van de University of Texas Health Science Center in San Antonio tot een soortgelijke conclusie: de lightversie van frisdranken vormt een ware belasting voor de taille. Wie dagelijks light- frisdranken consumeert, ontwikkelt maar liefst drie keer zo veel vet als degenen die het drankje laten staan.

Voorkomen van diabetes!

Het goede nieuws is dat diabetes type 2 voor 90% voorkomen kan worden door het volgen van een gezonde leefstijl. Leefstijl heeft alles te maken met wat u eet en drinkt, hoeveel nachtrust u gemiddeld heeft of u rookt, en hoeveel u beweegt of sport. Gezonde voeding en regelmatig bewegen hebben een gunstige invloed op de glucosewaarden en dus op het voorkomen van diabetes.

Of suikers nu direct of indirect diabetes veroorzaken, het is aan te raden om in elk geval behoudend te zijn met geraffineerde suikers. Hierbij geven wij u een aantal tips zodat u een grote stap maakt om overgewicht en de ontwikkeling van diabetes te voorkomen!

Welke voedingsmiddelen kunt u het beste vervangen?

•  Nuttig zo min mogelijk (bewerkte) suikers: voeg zelf nergens suiker aan toe en probeer zo veel mogelijk zoete lekkernijen, zoals koekjes, chocolade en snoepjes, te vermijden. Lees de etiketten op de verpakking van uw voedingsmiddelen, zodat u weet of uw voeding verborgen suikers bevat. Want verwacht u suikers in ovengebakken chips, sladressing, sandwich spread, pindakaas, ketchup, ontbijtgranen, augurken of in kant en klare sauzen?
• Eet zo min mogelijk witmeel: geen witte pasta, rijst, witbrood en aardappelpuree. Volkoren producten passen wel bij een gezond dieet; deze zorgen ervoor dat u minder snel een glucosepiek krijgt.
• Drink geen frisdrank - ook niet de light-variant - en zorg ervoor dat uw (klein)kinderen het niet of met mate drinken. Net als energiedrankjes zijn het calorierijke suikerbommen die het hongergevoel niet bevredigen. Drink wel zoveel mogelijk water en thee. Voeg aan water eventueel stukjes citroen, komkommer, aardbei of verse munt toe voor een lekkere smaak;
• Beperk ook het drinken van vruchtensappen, die echte suikerbommen zijn. Vers-gemaakte (groene smoothies zijn een veel gezondere variant;
• Koffie mag, maar maximaal twee kopjes per dag. Drink uw koffie en (groene) thee zonder suiker of  zoetstoffen.
• En echt: het went …! Uw behoefte naar zoet neemt af hoe minder suiker u consumeert.
• Weet u welke vruchten een krachtig middel tegen diabetes en overgewicht zijn? Grapefruits en bosbessen(sap); deze superfoods zijn dus wel aan te raden!

En belangrijk: leest u vooral de etiketten van uw voeding en drank!

Het valt niet mee om alle verborgen suikers op de etiketten van producten te herkennen. Let op: suiker kan in de ingrediëntenlijst staan onder verschillende benamingen. Goed om te weten is dat de eerste drie genoemde ingrediënten die op de lijst staan, het meest verwerkt zijn in het product. Ziet u een of meerdere van deze termen in de ingrediëntenlijst staan, dan weet u zeker dat uw voedingsmiddel of drankje geraffineerde suikers of zoetstoffen bevat:
Basterdsuiker, dextrose, druivensuiker, fructose (-stroop), geleisuiker, glucose(-stroop), glucose-fructosestroop, invertsuiker, kandij(-suiker), kristalsuiker, lactose (melksuiker), maltodextrine, melasse(-stroop), rietsuiker, sacharose, sucrose, Suiker , vanillesuiker, aspartaam, Acesulfaam-K, advantaam, cyclamaat, sacharine, sucralose, sorbitol, xylitol, mannitol, isomalt, maltitol, en lactitol.

1. Van deze patiënten gaat het bij 90% en om diabetes type 2, 10% van hen heeft het genetisch bepaalde type diabetes 1.